Czynników produkcji rozmieszczenie i przenośność w skali międzynarodowej
office-system.com.pl
Czynników produkcji rozmieszczenie i przenośność w skali międzynarodowej, przez czynniki produkcji rozumie się zagregowane w trzy grupy elementy produkcji, w wyniku połączenia których w procesie wytwarzania powstaje towar, są to: ziemia, praca i kapitał. Rozmieszczeniem czynników produkcji zajmuje się geografia ekonomiczna oraz teoria lokalizacji, ich przenośnością zaś — nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a zwłaszcza teoria międzynarodowego podziału pracy i handlu zagranicznego. Rozwiniętą koncepcję czynników produkcji w związku z ich wpływem na specjalizację międzynarodową i handel zagraniczny stworzyli w okresie międzywojennym dwaj szwedzcy ekonomiści E. Heckscher i B. Ohlin. Zgodnie z tą koncepcją różnice w kosztach komparatywnych, stanowiących podstawę międzynarodowego podziału pracy, powstają na skutek różnych cen czynników produkcji kształtujących się pod wpływem rzadkości lub obfitości ich występowania w danym kraju czy regionie. Wg K. E. Hanssona koncepcję tę można przedstawić w sposób następujący. Ohlin przyjął założenie, zgodnie z którym swobodne przemieszczanie się towarów i czynników produkcji istnieje w obrębie każdego kraju (regionu), natomiast w stosunkach między krajami (regionami) istnieje tylko swoboda przepływu towarów, nie ma natomiast swobodnego przemieszczania się czynników produkcji. Ponieważ istnieje nierównomierne rozmieszczenie tych czynników w skali światowej, to przy braku ich mobilności są one tanie w krajach, gdzie znajdują się w stosunkowej obfitości, i drogie w krajach, gdzie są stosunkowo rzadkie. W tych warunkach produkcja poszczególnych wyrobów, wymagająca — zdaniem Ohlina — łączenia czynników produkcji w określonych stałych proporcjach ,,wszędzie takich samych”, jest droższa lub tańsza w zależności od wyposażenia danego kraju w czynniki produkcji. Stanowi to podstawę specjalizacji międzynarodowej i handlu światowego. Za najważniejszy brak w teorii Heckschera—Ohlina — poza przyjęciem subiektywnej teorii wartości opartej na zasadach wolnej gry popytu i podaży — uważa się jej statyczny charakter, petryfikujący już ukształtowane przestrzenne i rzeczowe struktury produkcji. Z punktu widzenia natomiast metodologii rozumowania, podstawowe założenia tej koncepcji mogą być przydatne do analizy mechanizmu przestrzennego kształtowania się struktur ekonomicznych w gospodarce światowej. Na temat cen czynników produkcji pisał K. Marks, co następuje: ,,Jeżeli w jakimś kraju płaca robocza i cena ziemi jest niska, natomiast wysoki jest procent z kapitału, gdyż kapitalistyczny sposób produkcji w ogóle tam się nie rozwinął, w innym zaś kraju płaca robocza i cena ziemi są nominalnie wysokie, natomiast niski jest procent z kapitału, to w jednym kraju kapitalista stosuje więcej pracy i ziemi, w drugim — stosunkowo więcej kapitału. Gdy się oblicza, w jakim stopniu możliwa jest konkurencja między obu krajami, czynniki te uwzględnia się jako elementy określające. Doświadczenie wykazuje to więc w sposób teoretyczny, a interesowna kalkulacja kapitalisty w sposób praktyczny, że ceny towarów określane są przez płace robocze, procent i rentę, czyli przez cenę pracy, kapitału i ziemi, oraz że owe elementy cen są czynnikami, które rzeczywiście regulują kształtowanie się cen”. Współczesne teorie przyjmują ziemię za czynnik nieprzenośny, pracę — za czynnik o ograniczonej mobilności i kapitał za czynnik przenośny w skali międzynarodowej. W okresie wczesnego kapitalizmu, kiedy praca uprzedmiotowiona należała do czynników rzadkich, do obfitych zaś — z uwagi na niewielkie stosunkowo wymagania dotyczące kwalifikacji — praca żywa, optymalna kombinacja obu tych czynników, w celu wykorzystania ich zgodnie z zasadą maksymalnej wydajności, mogła następować głównie w wyniku ruchu siły roboczej. W ten sposób emigracja ekonomiczna z samej tylko Europy objęła w latach 1820—1920 ponad 60 min ludzi (emigracja polityczna obejmowała na ogół stosunkowo niewielkie grupy ludności), z których ponad 33 min, tj. blisko 60%, wyemigrowało do USA. W okresie międzywojennym państwa imigracyjne wydawały akty prawne, wprowadzające daleko idące restrykcje w dziedzinie napływu obcej siły najemnej, które w wielu przypadkach obowiązują do dziś. Nawet jednak w warunkach zniesienia ograniczeń migracyjnych — jak to ma miejsce w stosunkach między krajami EWG — siła robocza nie przenosi się swobodnie z regionu do regionu, a tym bardziej z kraju do kraju. Na przeszkodzie stoją więzy środowiskowe, trudności ze znalezieniem mieszkania, kłopoty z ułożeniem sobie współżycia z nowym otoczeniem, czasami względy klimatyczne, przyzwyczajania. Gdy w grę wchodzi migracja międzynarodowa, trudności są większe, ponieważ z reguły wiążą się z koniecznością opanowania obcego języka, przystosowania się do nowych zwyczajów, kultury, środowiska, poddania się nowym prawom itp. Stąd też współczesne teorie preferują mobilność nie pracy żywej, lecz uprzedmiotowionej, a polityka kształtowania przestrzennych struktur ekonomicznych zmierza raczej do stwarzania warunków przypływu kapitału do istniejących zasobów siły roboczej, a nie na odwrót. Do najważniejszych eksporterów kapitału zalicza się obecnie USA, NRF, Japonię, Anglię, Francję i Włochy.
Najnowsze komentarze