Dochód narodowy
office-system.com.pl
Dochód narodowy (produkt czysty), część produktu globalnego, nowo wytworzona przez pracę produkcyjną; inaczej mówiąc — ta część produktu globalnego, która pozostaje po odliczeniu środków produkcji zużytych na jego wytworzenie. D.n. równa się sumie płac pracowników zatrudnionych w sferze produkcji materialnej i wartości produktu dodatkowego. D.n. stanowi jedyne źródło, z którego społeczeństwo czerpie środki utrzymania oraz środki niezbędne do zapewnienia nieprzerwanego rozwoju gospodarki narodowej. Od wielkości d.n., od jego stałego wzrostu i składu, tj. udziału w nim różnego rodzaju środków spożycia oraz środków produkcji, zależy wzrost stopy życiowej ludności oraz stałe zwiększanie siły gospodarczej kraju. D.n., podobnie jak produkt globalny, ujmuje się w formie naturalnej jako sumę wartości użytkowych (w mld zł wg cen porównywalnych) oraz w formie wartościowej (w mld zł wg cen bieżących). D. n. powstaje dzięki pracy produkcyjnej wydatkowanej we wszystkich działach (gałęziach i przedsiębiorstwach) gospodarki narodowej. Tę część produkcji globalnej, która pozostaje po odliczeniu środków produkcji zużytych na jej wytworzenie, nazywa się produkcją czystą. Wartość produkcji czystej pewnego działu gospodarki narodowej (np. przemysłu) równa się sumie wartości produkcji czystej wszystkich gałęzi wchodzących w skład tego działu. Wartość produkcji czystej gałęzi gospodarki narodowej równa się sumie wartości produkcji czystej wszystkich przedsiębiorstw należących do tej gałęzi. Produkcja czysta stanowi więc część d.n. wytworzoną w określonych przedsiębiorstwach, gałęziach czy działach gospodarki narodowej. Oprócz d.n. we właściwym znaczeniu, zwanego również d.n. netto, rozróżnia się d. n. brutto. Obejmuje on d.n. netto powiększony o amortyzację środków trwałych; równa się więc produktowi globalnemu zmniejszonemu o materiały zużyte do jego wytworzenia. W konsekwencji występuje również produkcja czysta netto i produkcja czysta brutto działu, gałęzi czy przedsiębiorstwa. Produkcja czysta brutto jest większa od produkcji czystej netto o wielkości amortyzacji środków trwałych. Struktura działowa (gałęziowa) d. n. — udział poszczególnych działów (lub gałęzi) gospodarki narodowej w tworzeniu d.n.; wskazuje na charakter ekonomiczny kraju. W krajach zacofanych — przy ogólnie niskim poziomie d n. — główny udział w tworzeniu d.n. ma rolnictwo; stosunkowo wysoki udział przypada także na przemysł wytwarzający surowce oraz przemysł lekki. Kraje rozwinięte cechuje przewaga przemysłu w tworzeniu d.n., w tym stosunkowo wysoki udział przypada na przemysł ciężki. Struktura społeczna d.n. — udział poszczególnych sektorów gospodarczych (socjalistycznego, drobnotowarowego, kapitalistycznego) oraz form własności socjalistycznej (państwowej i spółdzielczej) w tworzeniu d.n. Wielkość fizyczna (wolumen) d. n. zależy od trzech czynników: 1. ilości pracy produkcyjnej wydatkowanej w produkcji materialnej; 2. wydajności pracy; 3. oszczędności w zużyciu środków produkcji do wytworzenia produktu globalnego. Ponadto rozróżnia się d.n. krajowy i wytworzony. D.n. krajowy jest sumą produkcji czystej, liczonej wg krajowych cen realizacji. D.n. wytworzony równy jest wartości d.n. krajowego oraz wartości tzw. rachunku różnic cen w handlu zagranicznym. Ta ostatnia obrazuje dochód uzyskany z tytułu międzynarodowej wymiany towarów i usług materialnych przy stosowaniu wyceny importu i eksportu wg krajowych cen realizacji. Istnieje również podział na d.n. wytworzony i podzielony. Ten ostatni różni się od d.n. wytworzonego i nadwyżkę importu nad eksportem (lub odwrotnie) oraz o straty d.n. W socjalizmie d.n. dzieli się na produkt dla siebie, przypadający pracownikom zatrudnionym w produkcji materialnej, i na produkt dla społeczeństwa, przypadający pracownikom zatrudnionym poza sferą produkcji materialnej oraz przeznaczony na zaspokojenie różnych potrzeb społecznych, a zwłaszcza na rozwój gospodarki narodowej. Podział d.n. na produkt dla siebie i produkt dla społeczeństwa dokonuje się przez podział pierwotny, wtórny oraz dalsze podziały, w procesie pierwotnego podziału d.n. tworzą się tzw. dochody pierwotne. W okresie przejściowym od kapitalizmu do socjalizmu występują dochody pierwotne zwłaszcza: 1. pracowników zatrudnionych w gospodarce socjalistycznej; 2. indywidualnych chłopów; 3. indywidualnych rzemieślników; 4. elementów kapitalistycznych w mieście; 5. pracowników najemnych zatrudnionych w gospodarce kapitalistycznej, a także drobnotowarowej w mieście 1 na wsi; 6. przedsiębiorstw uspołecznionych obejmujące tzw. zysk i podatek obrotowy, składki ubezpieczeń społecznych i in. Suma tych wszystkich dochodów pierwotnych stanowi d.n. Wtórne i dalsze podziały d.n. dokonują się przez opłatę podatków na rzecz państwa, przekazywanie składek ubezpieczeniowych na rzecz instytucji ubezpieczeń i opłatę usług. Podstawową rolę we wtórnym podziale d.n. odgrywa budżet państwa. Przez wtórny podział d.n. tworzy się scentralizowany czysty dochód państwa, z którego wypłacane są uposażenia pracownikom zatrudnionym poza sferą produkcji materialnej, a więc np. urzędnikom administracji, lekarzom, nauczycielom, utrzymuje się armię 1 dokonuje inwestycji. W wyniku wtórnego i dalszych podziałów d.n. ludzie pracy otrzymują świadczenia z zakresu ochrony zdrowia, wczasów, oświaty, pobierają emerytury, zasiłki itp. W efekcie pierwotnego, wtórnego i dalszych podziałów d.n. tworzą się ostateczne dochody poszczególnych grup ludności i państwa. Ostateczne zużycie d.n. polega na Jego spożyciu (indywidualnym lub zbiorowym) bądź zakumulowaniu. W kapitalizmie d.n. oblicza się w inny sposób niż w socjalizmie. Zasadnicza różnica między marksistowską a burżuazyj- ną koncepcją d.n. polega na tym, że ta ostatnia do produktu globalnego, stanowiącego wielkość wyjściową do obliczania d.n., wlicza oprócz produktów i usług materialnych także usługi niematerialne, tj. oświatę, ochronę zdrowia, administrację publiczną itp. A zatem d.n. obliczony w ten sposób będzie zawsze wyższy od d. n. obliczonego za pomocą metody stosowanej w krajach socjalistycznych. Ponadto w krajach kapitalistycznych oblicza się d.n. w dwóch różnych wersjach; 1. d.n. brutto bez potrącania produktu globalnego amortyzacji środków trwałych (m. in. ze względu na umowny w praktyce charakter stawek amortyzacyjnych), co w terminologii amerykańskiej nazywa się gross national product (skrót: GNP); 2. d.n. właściwy z potrąceniem amortyzacji — net national product (skrót: NNP). D.n. oblicza się również w cenach rynkowych (at market prices) i w cenach rynkowych z potrąceniem podatków pośrednich (at factor cost), mający odpowiadać wielkości nakładów. W ustroju kapitalistycznym d.n. dzieli się na produkt niezbędny i na produkt dodatkowy przybierający postać wartości dodatkowej. Produkt niezbędny występuje w postaci funduszu płac robotników. Z wartości dodatkowej powstają dochody klasy kapitalistów i właścicieli ziemskich. Dochody robotników, kapitalistów i właścicieli ziemskich stanowią dochody pierwotne. Do dochodów pierwotnych zalicza się również dochody chłopów, właścicieli gospodarstw drobnotowarowych i rzemieślników. Dochody pierwotne ulegają dalszemu podziałowi; dokonuje się to przez zakup usług, system cen i system podatkowy. W wyniku wtórnego i dalszych podziałów d.n. powstają dochody właścicieli przedsiębiorstw usługowych, pracowników sfery nieprodukcyjnej i dochody państwa kapitalistycznego. Istotną zmianę w podziale d.n. w gospodarce kapitalistycznej wprowadziło powstanie i rozwój ->• monopoli kapitalistycznych oraz rozwój kapitalizmu państwowego. Na skutek wysokich cen monopolowych część dochodów klasy robotniczej, pracującego chłopstwa, inteligencji pracującej, a także tych grup kapitalistycznych, które działają w nie- zmonopolizowanych gałęziach gospodarki zostaje przejęta przez monopole. Za pomocą systemu podatkowego państwo burżuazyjne przekształca znaczną część dochodów w dochody państwowe służące do utrzymania aparatu państwowego, a zwłaszcza przeznaczane na wydatki wojenne. Ustalając niskie ceny produktów wytwarzanych w sektorze państwo- wo-kapitalistycznym, a sprzedawanych przedsiębiorstwom kapitalistycznym, państwo dokonuje redystrybucji d.n. na rzecz tych przedsiębiorstw. W rezultacie całego procesu podziału, d.n. w ustroju kapitalistycznym dzieli się na: 1. dochody klas posiadających i państwa kapitalistycznego; 2. dochody pracujących zatrudnionych zarówno w sferze produkcji materialnej, jak i w gałęziach nieprodukcyjnych. W ostatecznym wyniku d. n. przeznaczany jest — podobnie jak w socjalizmie — na akumulację i spożycie.
Najnowsze komentarze