Handlu zagranicznego monopol
office-system.com.pl
Handlu zagranicznego monopol, zagwarantowanie państwu wyłączności zawierania i realizowania transakcji handlowych z zagranicą przez odpowiednie przedsiębiorstwa i instytucje; stanowi trwałe zjawisko instytucjonalne jedynie w gospodarce socjalistycznej, w gospodarce kapitalistycznej występuje tylko niekiedy i to jako zjawisko przejściowe (np. w czasie wojny) albo w odniesieniu jedynie do pewnych, raczej marginesowych dziedzin obrotu; w tym ostatnim przypadku wprowadzany jest na ogół ze względów fiskalnych (np. monopol na Import i ew. eksport wyrobów tytoniowych) albo ze względu na bezpieczeństwo kraju (np. monopol na handel bronią). Konieczność m.h.z. w gospodarce socjalistycznej wynika z jej podstaw ustrojowych: społecznej własności środków produkcji i jej planowego charakteru. M.h.z. umożliwia objęcie handlu zagranicznego planowaniem i wykorzystanie go do realizacji społeczno- -ekonomicznych preferencji państwa. W dłuższym okresie m.h.z. jest jednym z warunków realizacji preferowanego przez państwo tempa i kierunków rozwoju gospodarczego, w krótszym okresie ułatwia utrzymanie równowagi bilansu płatniczego i wewnętrznej równowagi gospodarczej. Umożliwia też osłabienie reperkusji w gospodarce narodowej przez zmiany popytu, podaży i cen na rynku światowym. M.h.z. może być przez państwo socjalistyczne różnie sprawowany i zorganizowany. W scentralizowanym modelu handlu zagranicznego wszystkie niemalże decyzje dotyczące eksportu t importu podejmowane są bezpośrednio przez centralny organ m.h.z., który za pomocą nakazów zleca ich wykonanie podległym mu, specjalnie powołanym do dokonywania transakcji handlowych z zagranicą przedsiębiorstwom. Krajowe przedsiębiorstwa produkcyjne i przedsiębiorstwa zaopatrzenia nie mają tu uprawnień eksportowych i importowych. W zdecentralizowanym zaś modelu handlu zagranicznego uprawnienia te w szerokim zakresie zostają im przyznane, a wszystkie (oprócz nich utrzymane zostają również niektóre przedsiębiorstwa zajmujące się tylko handlem zagranicznym) przedsiębiorstwa, dokonujące transakcji handlowych z zagranicą, uzyskują daleko idącą autonomię działania. W tych warunkach głównym zadaniem centralnego organu m.h.z. staje się zapewnienie maksymalnego zbliżenia preferencji tych przedsiębiorstw do wyrażonych w narodowym planie handlu zagranicznego preferencji państwa przez określanie ogólnych ram działalności tych przedsiębiorstw, a ponadto przez oddziaływanie na ich decyzje za pomocą różnego rodzaju instrumentów ekonomicznych, np. opłat, ceł, subwencji, kursu walutowego. W początkowym okresie istnienia krajów socjalistycznych ich model handlu zagranicznego był bardzo zbliżony do modelu scentralizowanego. Stopniowo jednak wprowadzane były coraz bardziej elementy modelu zdecentralizowanego: centralny organ m.h.z., oprócz nakazów, stosował coraz szerzej instrumenty ekonomicznego oddziaływania, a ponadto do bezpośredniego obrotu z zagranicą dopuszczane były w pewnej mierze krajowe przedsiębiorstwa produkcyjne i niekiedy przedsiębiorstwa zaopatrzenia. Tendencje te, zwłaszcza w ostatnich kilku latach, wystąpiły z różną siłą w różnych krajach socjalistycznych.
Najnowsze komentarze