Pieniężny system w kapitalizmie
office-system.com.pl
Pieniężny system w kapitalizmie, ogół norm prawnych ustalających: 1. jednostkę pieniężną (monetarną, podstawową i pomocniczą); 2. jej wartość; 3. sposób zabezpieczenia; 4. sposób emisji; 5. moc zwalniania od zobowiązań; 6. zakres cyrkulacji; 7. wymienialność na waluty obce. W warunkach współczesnej gospodarki kapitalistycznej występują różnorodne systemy pieniężne w poszczególnych krajach; różnorodność ta sprowadza się nie tylko do różnic zewnętrznych, ale przede wszystkim do sposobu funkcjonowania danego systemu monetarnego; przejawiają się one głównie w zakresie sposobu emisji, zabezpieczenia i wymienialności walut. Określenie jednostki monetarnej w systemie pieniężnym obejmuje ustalenie nazwy jednostki podstawowej (np. dolar USA, angielski funt szterling) oraz jednostek pomocniczych, najczęściej ułamków jednostki podstawowej, wprowadzanych dla ułatwienia drobniejszych rozliczeń. Niekiedy w systemie pieniężnym jakiegoś kraju istnieją zwyczajowo ustalone jednostki, które nie mają nawet odpowiednika w znakach pieniężnych; tak np. w W. Brytanii jednostką taką była gwinea, będąca równowartością 21 szylingów. Poza określeniem jednostki monetarnej podstawowej i jednostek pomocniczych, system pieniężny zawiera postanowienia co do będących w obiegu znaków pieniężnych (odcinków biletów bankowych oraz wartości nominalnej monet). Określenie wartości jednostki monetarnej następuje najczęściej przez ustalenie parytetu złota lub innego kruszcu. Zagadnienie zabezpieczenia pieniądza łączy się ze sposobem jego emisji; jeżeli w obiegu znajduje się pieniądz kruszcowy (monety, których wartość nominalna odpowiada zawartości czystego kruszcu), problem zabezpieczenia pieniądza nie istnieje. Siła nabywcza Jednostki monetarnej w tych warunkach zmienia się odpowiednio do zmian wartości towarów i samego kruszcu. Problem zabezpieczenia pieniądza pojawia się przy systemie pieniężnym opartym na cyrkulacji znaków pieniężnych: biletów bankowych, biletów skarbowych i pieniądza zdawkowego. Bilet bankowy (banknot) jest zobowiązaniem bankiera, wydanym na okaziciela, w którym bankier zobowiązuje się wypłacić w każdym terminie wskazaną sumę w zlocie czy innym kruszcu, stanowiącym podstawę danego systemu pieniężnego. Jeżeli występuje obieg banknotów wymienialnych, zabezpieczeniem pieniądza jest zapas złota (innego kruszcu), pozostający w posiadaniu banku emisyjnego. Pełne zabezpieczenie zapasami złota obiegu banknotów istniało np. w Anglii aż do wybuchu I wojny światowej oraz w USA do 1933. Wcześnie jednak zauważono, że do zapewnienia wymienialności banknotów na kruszec nie trzeba mieć zapasów kruszcu odpowiadającego kwocie emisji: obieg banknotów nigdy nie może być zlikwidowany całkowicie i nie należy wobec tego przewidywać, że wszystkie banknoty zostaną przedstawione do wymiany, a wobec tego można dla części emisji banknotów nie przewidywać zabezpieczenia w zlocie. Np. w Anglii ustawa z 1844 przewidywała, że emisja banknotów do kwoty 14 min funtów szterlingów nie wymaga kruszcowego zabezpieczenia, natomiast cala nadwyżka emisji ponad tę kwotę wymaga pełnego zabezpieczenia w zlocie. Kontyngent emisji fiducjarnej (bez zabezpieczenia kruszcowego) został podwyższony po I wojnie światowej do 260 min funtów szterlingów. Możliwość dokonywania emisji banknotów bez zabezpieczenia kruszcowego stała się przyczyną ograniczania ustawowego prawa emisji tylko do niektórych banków oraz ustawowego ograniczania rozmiarów emisji fiducjarnej; to ostatnie ograniczenie może być zrealizowane albo przez ustalenie kontyngentu emisji bez pokrycia (jak w Anglii), albo przez ustalenie procentowego pokrycia całej emisji banknotów zapasami złota (np. w USA, we Francji), albo wreszcie przez progresywne opodatkowanie emisji przekraczającej ustalony kontyngent. Kruszec stanowi tak długo zabezpieczenie banknotów, jak długo banknoty są wymienialne na kruszec. We współczesnych rozwiniętych ekonomicznie krajach kapitalistycznych nie występuje ani obieg kruszcowy, ani obieg wymienialnych banknotów. Obiegające bilety bankowe mają tam w istocie rzeczy charakter pieniądza papierowego bez zabezpieczenia; utrzymanie ich siły nabywczej zależy wyłącznie od dostosowania rozmiarów emisji do potrzeb obrotu pieniężnego. Zagadnienie zabezpieczenia pieniądza papierowego może wyglądać nieco inaczej, gdy występuje obieg biletów skarbowych, emitowanych nie przez banki, lecz przez skarb państwa. Bilety skarbowe często uzyskują moc prawnego środka płatniczego (moc zwalniania od wszelkich zobowiązań), a państwo często zabezpiecza formalnie ew. pretensje ich posiadaczy całym swym majątkiem. Takiego zabezpieczenia nie zyskuje zazwyczaj moneta zdawkowa (bilon), również emitowana przez skarb państwa. Wartość kruszcu w monecie zdawkowej (jeżeli w ogóle może być brana pod uwagę) jest z reguły niższa od wartości nominalnej tej monety, ale skarb nie zabezpiecza pretensji posiadaczy bilonu w żaden sposób. Ograniczenie to jest przyczyną, dla której bilon ma również ograniczoną moc zwalniania od zobowiązań: powyżej pewnej kwoty wierzyciel może żądać zapłaty w biletach bankowych. Oczywiście zastrzeżenie to nie ma wielkiego znaczenia w warunkach, gdy bilety bankowe nie są wymienialne na kruszec. Tym niemniej państwo z emisji monety zdawkowej osiąga często znaczne dochody, a ilość bilonu w cyrkulacji wzrasta wtedy znacznie ponad realne potrzeby obrotu. Wymienialność pieniądza krajowego na waluty obce była rozmaicie regulowana w poszczególnych krajach kapitalistycznych w różnych okresach. W zasadzie może istnieć albo system całkowitej wymienialności i swobodnego wywozu pieniądza, albo system różnorodnych ograniczeń. Ograniczenia w zakupie walut obcych i dewiz łączą się z zakazem lub ograniczeniem wywozu i przekazywania waluty krajowej za granicę.
Najnowsze komentarze