Renta gruntowa
office-system.com.pl
Renta gruntowa, w formacjach przedsocjalistycznych — ta część produktu dodatkowego, wytwarzanego przez producentów rolnych, która przywłaszczana jest przez właścicieli ziemskich; występuje już w niewolnictwie jako dodatkowy dochód uzyskiwany przez właścicieli latyfundiów posiadających bardziej urodzajne ziemie; jest produktem wyzysku niewolników lub drobnych właścicieli albo dzierżawców ziemi. W feudalizmie stanowi produkt dodatkowy wytwarzany przez poddanych chłopów, przywłaszczany przez feudałów. W kapitalizmie natomiast jest częścią wartości dodatkowej wytwarzanej przez robotników rolnych, przypadającą w udziale właścicielom ziemskim w formie czynszu dzierżawnego; w formacji tej występuje jako renta różniczkowa i renta absolutna. Renta różniczkowa — nadwyżka wartości dodatkowej ponad zysk przeciętny, której wysokość uzależniona jest od urodzajności gleby i odległości, w jakiej położona jest działka od rynków zbytu; warunki te powodują występowanie różnic w kosztach produkcji tych samych artykułów rolnych. Ilość ziemi lepszej jest ograniczona, a zatem uprawiane muszą być także działki gorsze, gdyż ich produkcja jest niezbędna do zaspokojenia potrzeb rynku. W tym przypadku społeczną cenę produkcji artykułów rolnych (koszty produkcji + przeciętny zysk) muszą określać warunki produkcji na działkach najgorszych pod względem urodzajności i położenia, których produkcja jest niezbędna do zaspokojenia potrzeb rynku (działki krańcowe). W związku z tym powstaje różnica między społeczną ceną produkcji artykułów rolnych na działkach krańcowych, stanowiącą podstawę cen rynkowych, a indywidualną ceną produkcji na działkach lepszych niż krańcowe. Różnica ta stanowi rentę różniczkową I, którą kapitalistyczny dzierżawca płaci właścicielowi ziemi. Oprócz renty różniczkowej I występuje renta różniczkowa II, związana z dodatkowymi wkładami kapitału w tę samą działkę ziemi, a więc z intensyfikacją gospodarki rolnej. Dodatkowe wkłady kapitału w działki lepsze przynoszą dodatkowy zysk, który staje się rentą różniczkową II; stanowi ona zatem różnicę między społeczną a indywidualną ceną produkcji, kształtującą się przy dodatkowych wkładach kapitału. Rentę tę przejmuje właściciel ziemi dopiero po wygaśnięciu terminu umowy dzierżawnej; do tego czasu stanowi ona dodatkowy zysk dzierżawców, w związku z czym są oni zainteresowani w jak najdłuższych terminach umów dzierżawnych, podczas gdy właściciele ziemi — w jak najkrótszych. Przejmowanie przez obszarników renty różniczkowej II osłabia bodźce materialnego zainteresowania w dokonywaniu przez dzierżawców inwestycji w gospodarce rolnej, co stanowi poważny hamulec postępu w rolnictwie kapitalistycznym. Teorię r.g. opracowali klasycy burżuazyjnej ekonomii politycznej, zwłaszcza Ricardo; rozwinął ją Marks; w ujęciu Ricarda wiąże się ona z jego koncepcją wartości, którą traktuje jako rezultat pracy. Miernikiem wartości produktów rolnych jest wg niego praca wydatkowana na działkach najgorszych, w związku z czym praca na ziemiach lepszych przynosi dodatkowy zysk, stanowiący rentę różniczkową. Ricardo jednak wiąże występowanie renty różniczkowej z działaniem prawa malejącej urodzajności ziemi. Renta różniczkowa jest wg niego związana z koniecznością przechodzenia od uprawy gruntów lepszych do uprawy gruntów gorszych na skutek wzrostu liczby ludności w kraju i niemożliwości zaspokojenia jej potrzeb przez produkcję na działkach najlepszych. Marks dowodzi w Kapitale, że renta różniczkowa występuje niezależnie od tego, czy przechodzi się od uprawy gruntów lepszych do uprawy gruntów gorszych, czy na odwrót, gdyż w każdym z tych przypadków oprócz działek bardziej urodzajnych występują mniej urodzajne, których warunki wytwarzania określają cenę produkcji artykułów rolnych. Marks wskazał również, że w ustroju kapitalistycznym oprócz renty różniczkowej występuje renta absolutna; stanowi ona nadwyżkę wartości produktów rolnych ponad ich cenę produkcji. w rolnictwie bowiem, w warunkach wolniejszego postępu technicznego niż w przemyśle organiczny skład kapitału jest niższy; oznacza to, że na jednostkę kapitału stałego (kapitał stały i zmienny) przypada w rolnictwie większy kapitał zmienny niż w przemyśle. Ponieważ wartość dodatkowa wytwarzana jest przez siłę roboczą, w rolnictwie kształtuje się wyższa stopa zysku niż w przemyśle. Wyrównaniu się stopy zysku między rolnictwem a przemysłem stoi na przeszkodzie prywatna własność ziemi, która powoduje, że nawet najmniej urodzajna działka ziemi nie zostanie wydzierżawiona, jeśli jej właściciel nie otrzyma renty; hamuje to przepływ kapitału z przemysłu do rolnictwa i utrudnia wyrównywanie się stopy zysku między przemysłem a rolnictwem. Produkty rolne realizowane są nie wg ceny produkcji, lecz wg -» wartości, a nadwyżka wartości ponad cenę produkcji pozostaje w rolnictwie, stanowiąc rentę absolutną; w przeciwieństwie do renty różniczkowej przynoszą ją nie tylko działki lepsze od krańcowych, lecz wszystkie uprawiane działki. Renta absolutna wraz z rentą różniczkową przekazywana jest przez kapitalistycznego dzierżawcę właścicielowi ziemi. R.g. występuje w kapitalizmie przede wszystkim w formie czynszu dzierżawnego płaconego przez dzierżawcę ziemi jej właścicielowi. W przypadku gdy właściciel ziemi sam wykorzystuje ją w sposób produkcyjny r.g. przyjmuje formę ceny ziemi. Zapłata za ziemię, która stanowi czynnik produkcji niezbędny do wytwarzania artykułów rolnych, dokonuje się w tych warunkach nie w formie okresowo płaconej sumy pieniędzy jako ceny za użytkowanie ziemi, a w formie jednorazowej zapłaty za nią. O cenie ziemi decydują w zasadzie dwie wielkości: stopa procentowa od pożyczanych pieniędzy i r.g. Podstawą ceny ziemi jest taka suma pieniędzy, która złożona do banku zapewni otrzymanie dochodu w postaci procentu równego wysokości r.g. osiąganej dzięki produkcyjnemu wykorzystaniu danej działki. Cena ziemi stanowi więc skapitalizowaną r.g. R.g. może wystąpić także w postaci procentu od długu hipotecznego, spłat rodzinnych itp. R.g. występuje nie tylko w rolnictwie, lecz także w innych działach gospodarki związanych z ziemią. Odnosi się to głównie do przemysłu wydobywczego i budownictwa. R.g. w kapitalizmie przejmowana jest przez właścicieli ziemi, co oznacza, że poważna część wartości wytworzonej w rolnictwie przeznaczana jest na ich cele konsumpcyjne; jest to jeden z najistotniejszych czynników hamujących postęp w rolnictwie. W gospodarce socjalistycznej wskutek zmian w społecznych warunkach użytkowania ziemi i w działaniu ogólnego mechanizmu gospodarczego ulega zmianie sposób kształtowania się r.g., stanowiącej cenę użytkowania ziemi jako czynnika produkcji występującego w ilości ograniczonej.
Najnowsze komentarze