Finanse socjalistyczne
office-system.com.pl
Finanse socjalistyczne, w odróżnieniu od finansów innych formacji społeczno-ekonomicznych, charakteryzują się następującymi, najbardziej istotnymi cechami: 1. Służą podziałowi produktu społecznego i dochodu narodowego w interesie klasy robotniczej i sprzymierzonego z nią chłopstwa oraz innych ludzi pracy. Finanse zawsze mają treść klasową, ale tylko w państwie socjalistycznym są one wykorzystywane w interesie większości społeczeństwa, a nie jego uprzywilejowanej mniejszości. 2. Mają one w całości niemal charakter uspołeczniony w związku z uspołecznieniem środków produkcji, obrotu towarowego, Instytucji kredytowych, ubezpieczeniowych itd. Zakres prywatnej gospodarki pieniężnej w państwie socjalistycznym jest ograniczony w zasadzie do sfery podziału środków spożycia między indywidualnych konsumentów; w okresie przejściowym od kapitalizmu do socjalizmu zakres ten obejmuje jeszcze gospodarkę pieniężną drobnotowarowych producentów, głównie indywidualnych rolników i rzemieślników. 3. Mają one charakter planowy w znacznie większym stopniu niż finanse społeczeństw przedsocjalistycznych. Mimo że państwa kapitalistyczne usiłują planowo prowadzić swoją gospodarkę finansową, to jednak uzależnione są od kształtowania się koniunktury gospodarczej, która w dużym stopniu reguluje dochody publiczne; w jeszcze mniejszym stopniu planowy charakter wykazują kapitalistyczne finanse prywatne (finanse wielkich przedsiębiorstw, banków, towarzystw ubezpieczeniowych itd.). Natomiast f.s., wobec planowego kształtowania wszystkich procesów gospodarczych w dziedzinie produkcji, wymiany, podziału i spożycia, mają trwałą bazę dochodów i same są instrumentem umocnienia planowości we wszystkich dziedzinach gospodarki społecznej. F.s. spełniają trzy podstawowe funkcje: rozdzielczą, kontrolną i bodźcową. Rozdzielcza funkcja f.s. polega na kształtowaniu funduszy nabywczych (tj. tej części dochodów pieniężnych, która może być przeznaczona na zakup towarów i usług materialnych) poszczególnych jednostek gospodarujących (przedsiębiorstw, instytucji, osób fizycznych) w taki sposób, aby — przy danym poziomie cen — dokonać podziału produktu społecznego zgodnie z założeniami planów gospodarczych. Funkcja rozdzielcza f.s. nie jest wszechogarniająca: część wartości materialnych, składających się na produkt społeczny, podlega podziałowi w naturze (bezpośredniemu). Dotyczy to zwłaszcza podziału produktów wytworzonych w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Ponadto niektóre środki produkcji (maszyny, urządzenia techniczne), a także niektóre deficytowe materiały i surowce podlegają reglamentacji, tj. podziałowi za pomocą asyg- nat wydawanych przez organy administracji gospodarczej. Przy podziale w naturze pieniądz jest całkowicie eliminowany z procesu podziału, natomiast przy reglamentacji rozliczenia pieniężne między dostawcą a odbiorcą zostają zachowane, ale pieniądz nie jest wystarczającą legitymacją do otrzymania produktów objętych rozdzielnictwem; oprócz pieniężnej zapłaty odbiorca musi dysponować administracyjnym uprawnieniem do nabycia reglamentowanych produktów. Związek, jaki zachodzi między ruchem pieniądza a ruchem wartości materialnych, stanowiący podstawę rozdzielczej funkcji f.s., jest wykorzystywany także do realizacji ich funkcji kontrolnej. Kontrolna funkcja f.s. polega na wysuwaniu wniosków na podstawie obserwacji ruchu pieniądza o przebiegu zjawisk rzeczowych w gospodarce, a przede wszystkim o przebiegu produkcji i wymiany towarowej. Jeżeli ruch pieniądza, obserwowany np. na rachunku rozliczeniowym przedsiębiorstwa w banku, przebiega prawidłowo, zgodnie z założeniami planów, jeżeli przedsiębiorstwo prawidłowo, w ustalonych terminach reguluje wszystkie zobowiązania, można na tej podstawie wnosić, że również rzeczowe zadania przedsiębiorstwa są wykonywane właściwie pod względem ilościowym i jakościowym. Jeżeli jednak w ruchu pieniądza na rachunku przedsiębiorstwa obserwuje się jakieś nieprawidłowości (np. brak środków płatniczych i stąd opóźnienia w regulowaniu zobowiązań), fakt ten jest sygnałem, że w przebiegu procesów rzeczowych (produkcji, nakładów produkcyjnych, wymiany towarów itd.) wystąpiły jakieś zakłócenia. System sygnałów, składający się na funkcję kontrolną finansów, ma duże zalety w szybkości informacji, gdyż sygnały te można otrzymywać codziennie, na bieżąco, z samej tylko obserwacji przepływu pieniądza, co pozwala wykrywać nieprawidłowości znacznie wcześniej, nim znajdą one wyraz w sprawozdawczości statystycznej. Wadą tego systemu informacji jest &go wieloznaczność: brak środków pieniężnych może być wywołany wieloma różnymi przyczynami, których ustalenie wymaga dodatkowych, bezpośrednich badań. Zatem f.s. w funkcji kontrolnej dostarczają w większości przypadków tylko sygnału o nieprawidłowościach, ale nie pozwalają na precyzyjne określenie ich natury. Mimo to kontrolna funkcja f.s. ma wielkie znaczenie, gdyż szybkie dostarczenie informacji o nieprawidłowym przebiegu procesów gospodarczych pozwala natychmiast ustalić ich przyczyny i podjąć kroki zaradcze, ograniczając w ten sposób wielkość szkód, jakie mogą z tych nieprawidłowości wyniknąć. Bodźcowa funkcja f.s. polega na uzależnianiu korzyści materialnych poszczególnych jednostek, kolektywów pracowniczych oraz całych przedsiębiorstw i instytucji od ilościowych i jakościowych wskaźników, charakteryzujących ich działalność gospodarczą. Typowymi przykładami finansowych bodźców materialnego zainteresowania wynikami gospodarki są fundusze premiowe oraz tworzone z zysków fundusze zakładowe i inne -> fundusze przedsiębiorstw. Korzyści, jakie pracownicy przedsiębiorstw państwowych i same przedsiębiorstwa mogą czerpać z tych funduszy, są uzależnione od postępu ekonomicznego, na który wpływ ma wielkość produkcji, jej struktura asortymentowa, poziom kosztów własnych itd. W ten sposób f.s. w funkcji bodźcowej służą kojarzeniu interesów jednostkowych z interesem ogólnospołecznym, którego celem jest powiększenie i potanienie produkcji oraz dostosowanie jej asortymentu do potrzeb społecznych. Finanse określonej formacji społecznej, a więc także f.s., nie są jednolitym stosunkiem ekonomicznym; za pomocą pieniądza realizowane są stosunki różnej treści, np. stosunki kupna i sprzedaży, oparte na wymianie ekwiwalentnych świadczeń, stosunki podatkowe oparte na jednostronnych świadczeniach na rzecz państwa, stosunki kredytowe, przy których wzajemne świadczenie dłużnika wobec wierzyciela ulega odroczeniu w czasie i może ponadto być związane z opłatą oprocentowania pożyczki. Te różnorodne stosunki ekonomiczne, składające się na całość zjawisk finansowych, mogą być klasyfikowane na podstawie kryteriów przedmiotowych i podmiotowych. Przy przedmiotowej klasyfikacji zjawisk finansowych, wobec tego, że finanse są instrumentem podziału wartości materialnych (towarów i usług), punktem wyjścia przy ustalaniu różnych grup zjawisk finansowych jest związek, jaki zachodzi między ruchem pieniądza a ruchem produktów. Na podstawie tego kryterium wydzielane są następujące grupy pieniężnych dochodów i wydatków: 1. pieniężne dochody i wydatki materialne, przy których ruchowi pieniądza towarzyszy odwrotnie skierowany ruch produktów pracy; te dochody i wydatki są więc związane ze sprzedażą i kupnem towarów i usług materialnych; 2. pieniężne dochody i wydatki redystrybucyjne (transfery); w tej grupie pieniężnych dochodów i wydatków ruch pieniądza odbywa się bez materialnego ekwiwalentu; z ogółu transferów wydziela się jeszcze: 3. pieniężne dochody i wydatki kredytowe, związane z zaciąganiem i spłatą pożyczek bankowych; dochody i wydatki kredytowe tym różnią się od pozostałych transferów, iż nie prowadzą one do podziału już istniejących zasobów pieniężnych, lecz łączą się z tworzeniem nowych zasobów (przy zaciąganiu pożyczek bankowych) lub z likwidacją części istniejących zasobów (przy spłacie pożyczek bankowych). Stosując kryterium podmiotowe do grupowania zjawisk finansowych, klasyfikujemy je wg instytucji i organizacji dokonujących gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych. Przy tej klasyfikacji wyróżnia się następujące zasadnicze człony f.s.: 1. finanse przedsiębiorstw socjalistycznych; 2. budżet państwa; 3. banki i kasy oszczędności; 4. finanse ubezpieczeń państwowych i społecznych; 5. finanse ludności; 6. rozliczenia międzynarodowe.
Najnowsze komentarze